Widok śmieci składowanych na dzikich wysypiskach – w lasach, wśród pól i przy drogach – działa przygnębiająco. Aby odpady przestały szpecić – często najpiękniejsze zakątki Polski – trzeba doprowadzić do powstania bezpiecznych składowisk.
Polska – w przeliczeniu na jednego mieszkańca – produkuje więcej odpadów niż Francja lub Niemcy. Każdy z mieszkańców naszego kraju wytwarza w ciągu roku 370 kilogramów śmieci. Zawartość odpadów i procentowy udział poszczególnych składników przedstawia. W 1993 roku rozpoczęto w Polsce cykl konferencji pod wspólnym tytułem Budowa bezpiecznych składowisk odpadów. Uczestnikami konferencji są projektanci, pracownicy naukowi oraz pracownicy przedsiębiorstw związanych z problematyką składowania odpadów.
■ Szczelność podłoża
Ze względu na ukształtowanie wysypiska dzielimy na:
♦ podpoziomowe,
♦ nadpoziomowe,
♦ mieszane.
Najczęściej projektowane są wysypiska mieszane, na których odpady składowane są poniżej oraz powyżej powierzchni terenu. Istotnym problemem podczas budowy wysypiska jest uzyskanie odpowiedniej szczelności podłoża. Najkorzystniejsza jest lokalizacja na podłożu zbudowanym z nieprzepuszczalnych glin i iłów. Grunty zalegające w podłożu powinny charakteryzować się małą wartością współczynnika filtracji k – mniejszą od 108 m/s. Niezależnie od warunków gruntowych dno składowiska powinno być pokryte materiałem nieprzepuszczalnym.
W Niemczech, na małych składowiskach, wymagane jest zastosowanie dwóch warstw izolacyjnych (przesłon): warstwa mineralna (minimalnej grubości 75 cm) jest przykrywana sztucznym materiałem izolacyjnym (minimalnej grubości 2,5 mm). Zasady doboru przesłon – zależnie od wielkości składowiska i rodzaju podłoża gruntowego – przedstawiono w tabeli. Zasady te są zgodne z Instrukcją Instytutu Techniki Budowlanej nr 337 Projektowanie przesłon izolacyjnych na składowiskach odpadów komunalnych, wydaną w 1995 roku. W Polsce do uszczelnienia składowisk stosuje się geomembrany wykonane z polietylenu dużej gęstości (PEHD – polietylen high densi- ty) oraz maty bentonitowe. Należy zwrócić uwagę, czy przewidziane do zastosowania materiały mają odpowiednie atesty.
■ Geomembrany
Geomembrany produkowane są w pasach szerokości od 3 do 10 m. Zastosowanie pasów szerszych zmniejsza liczbę połączeń oraz zwiększa pewność uzyskania szczelnej podstawy składowiska. Geomembrany należy układać na odpowiednio wyprofilowanym i zagęszczonym podłożu gruntowym. Z powierzchni gruntu należy usunąć kamienie i inne nierówności. Kąt nachylenia skarpy powinien być taki, aby zapewniać utrzymanie się geomembrany – przy zbyt dużym kącie nachylenia zbocza geomembrany ześlizgują się do wnętrza niecki. Do utrzymania geomembran można stosować układane na ich powierzchni stare opony samochodowe. Geomembrany układa się na zakład. Miejsca połączeń powinny być suche i czyste.
Nie wolno prowadzić prac w temperaturze ujemnej. Nie zaleca się też układania geomembran na zamarzniętym podłożu gruntowym. Orientacyjna cena 1 m2 geomembrany: grubości 1 mm – 7 zł, grubości 3 mm – 21 zł. Najbardziej rozpowszechnioną metodą łączenia geomembran jest zgrzewanie gorącym powietrzem. Automatycznie regulowane urządzenia zgrzewające formują połączenie składające się z dwóch spawów oraz przestrzeni powietrznej pomiędzy nimi. Szczelina powietrzna umożliwia przeprowadzenie kontroli szczelności spawów. Do zamkniętej z jednego końca szczeliny tłoczy się pod ciśnieniem powietrze. Utrata ciśnienia oznacza brak szczelności połączenia.
■ Maty bentonitowe
Maty bentonitowe to nieprzepuszczalne wykładziny składające się z dwóch warstw geowłókniny wypełnionej proszkiem bentonitowym. Proszek bentonitowy znajdujący się wewnątrz maty, w momencie kontaktu z wodą pęcznieje i uszczelnia ewentualne miejsca pęknięcia maty. Maty te charakteryzują się małym współczynnikiem filtracji k – około 1011 m/s. Warstwa maty zastępuje uszczelnienie mineralne z warstwy ilu grubości 1 m.
Poszczególne maty bentonitowe łączy się na zakład, uszczelnia granulatem bentonitu sodu. Maty bentonitowe pokrywa się ochronną warstwą gruntu grubości do 30 cm. Można je pokrywać geomembraną.
Maty bentonitowe dobrze przylegają do podłoża i nie przesuwają się. Można je układać w każdej temperaturze.
Dostępne na polskim rynku bentomaty grubości 6 mm są produkowane w wymiarach: szerokości – 3,75 i 4,5 m oraz długości – 40 m. Orientacyjna cena 1 m2 maty: 19 zł.
■ Wyposażenie składowiska
Składowisko odpadów powinno być wyposażone w:
♦ zbiorniki odcieku,
♦ instalację odwadniającą,
♦ instalację odgazowującą. Samochody wyjeżdżające ze składowiska muszą przejeżdżać przez śluzę dezynfekcyjną, w której odkażane są koła pojazdów. Na terenie składowiska można wydzielić kwatery do składowania szczególnie niebezpiecznych odpadów. Większe składowiska wyposaża się w wagi samochodowe. Teren powinien być ogrodzony i zabezpieczony.
■ Zabezpieczenie istniejących składowisk
Stare składowiska odpadów budowane bez odpowiednich zabezpieczeń są często przyczyną skażenia wód gruntowych. W krajach rozwiniętych składowiska otacza się szczelną ścianą betonową. Ścianę zagłębia się w leżącej pod składowiskiem warstwie gruntów nieprzepuszczalnych. W ten sposób składowisko zostaje odizolowane od otoczenia. Migracja zanieczyszczeń zostaje powstrzymana.
Składowiska wyłączone z eksploatacji otacza się szczelnymi ścianami, a powierzchnię – pokrywa warstwą geomembrany.